Người phát ngôn Bộ Ngoại giao là vị trí trong Bộ Ngoại giao để phát biểu thay mặt cho quốc gia mình về những vấn đề đối ngoại. Đây được coi là những phát ngôn chính thức đại diện cho quốc gia, thể hiện quan điểm, lập trường, cách xử lý, chủ trương chính sách của quốc gia, bảo vệ được quyền và lợi ích chính đáng của quốc gia mình và phù hợp với luật pháp quốc tế.
Ngoài ra, Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao có nghĩa vụ phát biểu thay mặt cho Bộ Ngoại giao trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong các cuộc họp báo khác về những chính sách đối ngoại quan trọng của quốc gia.
Ở Việt Nam, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam là Vụ trưởng Vụ Thông tin Báo chí Bộ Ngoại giao; Tổ phát ngôn là một đơn vị thuộc Vụ có chức năng chính là dự thảo, chuẩn bị những nội dung trả lời của Người phát ngôn. Những nội dung người phát ngôn trả lời thường liên quan đến những vấn đề dư luận quan tâm như bảo hộ công dân, chính sách xuất nhập cảnh, chính sách đối với người nước ngoài, thái độ của Việt Nam liên quan đến các sự kiện quốc tế lớn, nhạy cảm nhự chiến tranh, xung đột trên thế giới, căng thẳng hạt nhân, những điểm nóng tranh chấp theo luật pháp quốc tế.
Bộ Ngoại giao đã có 5 nữ phát ngôn viên là: bà Hồ Thể Lan (phu nhân nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan), bà Phan Thúy Thanh, bà Nguyễn Phương Nga (hiện là chủ tịch Liên hiệp Các tổ chức hữu nghị Việt Nam), bà Lê Thị Thu Hằng và mới đây là bà Phạm Thu Hằng.
Bà Hồ Thể Lan (giai đoạn 1987-1996)
Một trong những Người phát ngôn Bộ Ngoại giao để lại nhiều ấn tượng nhất với đồng nghiệp cũng như cánh phóng viên trong và ngoài nước là bà Hồ Thể Lan, Vụ trưởng Vụ Thông tin báo chí giai đoạn 1987-1996.
 |
| Bà Hồ Thể Lan |
Bà Hồ Thể Lan quê ở làng An Truyền, xã Phú An, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế. Bà là con gái của Giáo sư Hồ Đắc Di và là phu nhân của nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan. Năm 1954, bà là một trong 100 học sinh đầu tiên được cử sang Liên Xô học tiếng Nga.
Bà từng giảng dạy ngoại ngữ này tại trường đại học và có 27 năm làm việc tại Vụ Báo chí Bộ Ngoại giao.
Ðầu những năm 1980, bà đã phải "đọ pháo" với các đồng nghiệp Bắc Kinh để chứng minh chính nghĩa và lập trường chính đáng của Việt Nam đã cứu giúp nhân dân Campuchia khỏi họa diệt chủng như thế nào.
Bà Lan đã có 9 năm làm người phát ngôn Bộ ngoại giao. Theo bà Lan, để có được nguồn thông tin phục vụ phát ngôn mọi lúc, mọi nơi là công việc nặng nề và khó nhọc.
"Muốn trả lời 1 thì mình phải biết 10. Trước những câu hỏi móc máy, hóc búa, mình còn phải cân trí, đấu não. Suốt 9 năm làm người phát ngôn, tôi luôn ôm cái đài Sanyo, không khi nào đi ngủ trước các bản tin cuối cùng trong ngày của BBC hay VOA để còn biết thông tin mà phản ứng kịp thời. Cũng nhờ cái đài này và quan hệ thường xuyên với các phóng viên nên tiếng Anh, tiếng Pháp của tôi được cải thiện rõ rệt" - bà tiết lộ.
Bà Phan Thúy Thanh (giai đoạn 1997 - 2003)
Bà Phan Thúy Thanh, sinh năm 1952, quê quán ở huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên. Tốt nghiệp Đại học năm 1974, bà Phan Thuý Thanh bén duyên ngay với báo chí khi được nhận về làm việc tại Vụ Báo chí, Bộ Ngoại giao. Bà là một trong số rất ít người trong Bộ ngoại giao, trong hơn 30 năm công tác (trừ những chuyến đi công tác ở sứ quán bên ngoài ) chỉ gắn bó với báo chí.
 |
| Bà Phan Thúy Thanh |
Với 36 năm tuổi nghề, bà trải qua các vị trí khác nhau: Tham tán Công sứ tại Bỉ, Vụ trưởng Vụ Thông tin Báo chí, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao, Đại sứ Việt Nam tại Bỉ và Luxembourg, đồng thời là Đại sứ, Trưởng Phái đoàn Việt Nam bên cạnh EU. Bà cũng có 3 năm (từ 2011 – 2014) làm nhiệm vụ là Phu nhân của Đại sứ Việt Nam Trần Ngọc Thạch tại các Tiểu Vương Quốc Ả rập Thống nhất (UAE).
Với vai trò Đại sứ Việt Nam tại Bỉ và Luxembourg, trưởng Phái đoàn Việt Nam bên cạnh EU, bà đã nỗ lực hết sức trong các cuộc đàm phán về quota cho hàng dệt may, duy trì quy chế ưu đãi thuế quan cho hàng hóa Việt Nam vào EU, kết thúc đàm phán Việt Nam - EU về việc gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), giải quyết các vụ kiện chống bán phá giá...cũng như quảng bá hình ảnh của đất nước.
Những đóng góp của bà Thúy Thanh không chỉ được nước nhà ghi nhận mà còn được Hoàng gia Bỉ trân trọng trao tặng Huân chương Leopold Đệ nhị cao quý.
Bà Nguyễn Phương Nga (giai đoạn 2009 - 2011)
Bà Nguyễn Phương Nga sinh ngày 27/8/1963 tại Hà Nội, tốt nghiệp ngành Báo chí quốc tế tại Đại học Quan hệ Quốc tế Matxcơva (MGIMO), Liên Xô.
Bà có bằng Cử nhân ngành Quan hệ quốc tế và Báo chí quốc tế, Thạc sĩ ngành Báo chí quốc tế, sử dụng được các ngoại ngữ Anh, Pháp, Nga. Sau khi tốt nghiệp năm 1987, bà về nước và được cử vào làm nhân viên Bộ Ngoại giao Việt Nam. Tháng 11 năm 1988, bà chính thức trở thành Chuyên viên của Vụ Thông tin Báo chí, Bộ Ngoại giao. Trong thời gian 3 năm, từ tháng 8 năm 1995 đến tháng 8 năm 1998, bà được cử làm Tùy viên báo chí của Đại sứ quán Việt Nam tại Thái Lan. Sau đó bà lại được rút về làm Chuyên viên Vụ thông tin Báo chí. Tháng 1 năm 2003, bà được thăng làm Phó Vụ trưởng Vụ Thông tin Báo chí.
 |
| Bà Nguyễn Phương Nga |
Tháng 11/2004, bà được cử làm Tham tán của Đại sứ quán Việt Nam Vương quốc Bỉ, Luxembourg và phái đoàn Việt Nam bên cạnh Liên hiệp châu Âu (EU). Tháng 11/ 2006, bà được thăng lên ngạch Tham tán Công sứ. Đến tháng 11 năm 2007, bà được rút về nước, tiếp tục giữ chức Phó Vụ trưởng Vụ Thông tin Báo chí.
Từ ngày 20/8/2009, bà được bổ nhiệm giữ chức Vụ trưởng Vụ Thông tin Báo chí và là Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam thay ông Lê Dũng (đảm nhận vai trò người đứng đầu Tổng Lãnh sự quán Việt Nam tại Houston, Texas, Hoa Kỳ).
Ngày 12/9/2011, bà được Thủ tướng Chính phủ bổ nhiệm giữ chức Thứ trưởng Bộ Ngoại giao nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Bà đã được Chủ tịch nước phong Hàm Đại sứ. Đây là lần đầu tiên ở Bộ Ngoại giao một chức vụ như vậy được trao cho một phụ nữ. Hiện bà là Chủ tịch Liên hiệp Các tổ chức hữu nghị Việt Nam.
Bà Lê Thị Thu Hằng (giai đoạn 2016 - 2022)
21 năm trong ngành, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng quá quen thuộc với nhiều thế hệ phóng viên trong và ngoài nước. Bà Hằng từng có gần 20 năm công tác tại Vụ Thông tin - Báo chí (Bộ Ngoại giao) trên nhiều cương vị từ chuyên viên đến phó vụ trưởng.
Bà Lê Thị Thu Hằng sinh năm 1972 tại Hà Nội. Bà tốt nghiệp khoa phiên dịch tiếng Nga của trường ĐH Ngoại ngữ Hà Nội (nay là trường ĐH Hà Nội) năm 1994.
 |
| Bà Lê Thị Thu Hằng |
Bà bén duyên với ngành ngoại giao từ năm 1996, công tác tại Vụ Thông tin báo chí và từng được bổ nhiệm làm Phó vụ trưởng vụ này.
Từ tháng 5/2001 - 12/2004, bà làm tùy viên tại Đại sứ quán Việt Nam tại Nga. Đến đầu năm 2012, bà bắt đầu nhiệm kỳ làm Tham tán Công sứ - người thứ hai của Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland.
Sau nhiệm kỳ tại Anh, tháng 10/2015, bà về nước và được bổ nhiệm là quyền Vụ trưởng Vụ Thông tin văn hoá, Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài và sau đó làm Vụ trưởng vụ này từ tháng 6/2016.
Tháng 3/207, bà được bổ nhiệm làm người phát ngôn Bộ Ngoại giao, thay ông Lê Hải Bình được phân công làm Phó GĐ Học viện Ngoại giao.
Có thể nói bà Hằng có nhiều năm công tác tại Vụ thông tin báo chí - Bộ ngoại giao và đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng và là người có nhiều kinh nghiệm làm việc với báo chí trong nước và quốc tế theo dõi các hoạt động ngoại giao.
Ngày 2/12/2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính ký các quyết định bổ nhiệm bà Lê Thị Thu Hằng và ông Đỗ Hùng Việt làm Thứ trưởng Bộ Ngoại giao.
Bà Phạm Thu Hằng
Sáng 8/6, Bộ Ngoại giao tổ chức lễ công bố và trao quyết định cho bà Phạm Thu Hằng, Phó vụ trưởng Vụ Thông tin Báo chí giữ chức Quyền vụ trưởng Vụ Thông tin Báo chí kiêm Người phát ngôn Bộ Ngoại giao.
 |
| Bà Phạm Thu Hằng trong một cuộc họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao - Ảnh: NGUYỄN KHÁNH |
Bà Phạm Thu Hằng là nữ phát ngôn viên thứ năm của Bộ Ngoại giao Việt Nam. Bà Phạm Thu Hằng đảm nhận cương vị Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao thay bà Lê Thị Thu Hằng sau khi bà Lê Thị Thu Hằng được bổ nhiệm làm Thứ trưởng Bộ Ngoại giao (tháng 12/2022).
Quyền Vụ trưởng Phạm Thu Hằng có nhiều năm công tác tại Vụ Thông tin báo chí thuộc Bộ Ngoại giao đảm nhiệm nhiều cương vị, là người rất có kinh nghiệm làm việc với báo chí trong nước và quốc tế.
Năm 2017-2020, bà Hằng là Tham tán chính trị tại Đại sứ quán Việt Nam tại Washington DC, Mỹ.
