Gần đây các nhà khoa học Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã phát hiện 18 loài ong mật ít dẫn liệu thuộc 13 giống của 04 họ trong một nghiên cứu. Đây là lần đầu tiên danh sách thành phần các loài ong mật ít dẫn liệu ở một số tỉnh Tây Bắc được đưa ra và những dẫn liệu về đặc điểm sinh học như cấu trúc tổ, các giai đoạn phát triển hay hoạt động bay của loài ong dú có tiềm năng kinh tế cũng được cung cấp.
 |
| Chủ nhiệm ThS. Trần Thị Ngát quan sát mẫu ong mật dưới kính lúp soi nổi |
Loài ong mật ít dẫn liệu và nhóm ong dú tiềm năngVới vai trò thụ phấn nổi bật, các loài ong mật nhận được sự quan tâm rất lớn từ các nhà khoa học trên thế giới. Đến nay, hơn 20.000 loài thuộc 07 họ được phát hiện trên toàn thế giới. Bên cạnh những giống có số lượng loài phong phú, vẫn tồn tại các giống rất ít loài và thông tin về đặc điểm sinh học còn hạn chế, trong đó có nhóm ong dú.Ong dú hay còn gọi là ong không ngòi đốt thuộc nhóm ong xã hội nhỏ nhất sản xuất mật của họ Apidae. Thế giới hiện đã tìm thấy hơn 500 loài thuộc 40 giống của nhóm này. Ở Việt Nam, 10 loài ong dú thuộc 04 giống đã được phát hiện. Sản phẩm (mật ong, phấn hoa và keo ong) được tạo ra từ nhóm ong này có nhiều công dụng trong y học. Tuy nhiên, đến nay chưa có nghiên cứu nào về cấu trúc tổ, hình thái các giai đoạn phát triển phục vụ quá trình thuần dưỡng và phát triển đàn ong này.Tây Bắc là khu vực có sự đặc trưng thành phần loài sinh vật phong phú, đặc biệt là nơi có tiềm năng khám phá những loài ong ít dẫn liệu cũng như phát hiện những taxon (đơn vị phân loại) mới cho khoa học.
Ghi nhận mới cho khoa học
Từ thực tế trên, ThS. Trần Thị Ngát và cộng sự đã đề xuất và được Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam phê duyệt thực hiện đề tài: “Khám phá các loài ong mật ít dẫn liệu (Hymenoptera: Apoidea) ở một số tỉnh Tây Bắc Việt Nam và đặc điểm sinh học của loài ong dú có tiềm năng kinh tế” (mã số: ĐLTE00.04/22-23). Các loài ít dẫn liệu được đề cập trong nghiên cứu này là các loài thuộc giống có số lượng loài ít và phân bố hẹp, gồm loài ghi nhận mới cho khoa học/loài ghi nhận mới cho Việt Nam hoặc loài đã ghi nhận ở Việt Nam nhưng thiếu thông tin về phân bố cũng như các đặc điểm sinh học.
Trong khuôn khổ nghiên cứu, các nhà khoa học đã xác định 18 loài ong ít dẫn liệu thuộc 04 họ Apidae, Halictidae, Megachilidae và Mellitidae ở khu vực Tây Bắc. Trong đó, ThS. Trần Thị Ngát và cộng sự đã phát hiện và mô tả 01 phân tộc mới cho khoa học (Noteriadina Engel, Tran & Nguyen, 2022), 01 giống mới (Ebaiotrigona Engel & Nguyen, 2022), 02 loài mới (Bathanthidium paco Tran & Nguyen, 2021 và Noteriades hangkia Tran, Engel & Nguyen, 2022) và 03 loài ghi nhận mới cho khu hệ côn trùng Việt Nam gồm Thrinchostoma sladeni (Cockerell, 1929), Anthidiellum carinatum (Wu, 1962) và Chelostoma aureocinctum (Bigham, 1897).
Nhóm nghiên cứu đã chỉ ra loài Lepidotrigona flavibasis có tiềm năng trong việc thuần dưỡng, nhân nuôi và phát triển đàn, hướng đến việc nuôi thương mại để khai thác các sản phẩm của chúng và sử dụng làm tác nhân thụ phấn trên một số loại cây trồng ở khu vực nghiên cứu. Đồng thời, các nhà khoa học đã đưa ra dẫn liệu về cấu trúc tổ và hình thái các giai đoạn phát triển của loài ong dú có tiềm năng sử dụng nhất (Lepidotrigona flavibasis) ở khu vực Tây Bắc, làm cơ sở cho việc thuần dưỡng và phát triển đàn ong dú này.
 |
| Ảnh các giai đoạn phát triển của loài Lepidotrigona flavibasis |
Kết quả của đề tài được Hội đồng nghiệm thu cấp Viện Hàn lâm xếp loại loại xuất sắc với 03 công bố trên tạp chí SCIE (Q1) và 01 công bố trong nước thuộc VAST02 và hỗ trợ đào tạo 01 nghiên cứu sinh. Nghiên cứu khoa học và những sản phẩm của đề tài là những đóng góp quan trọng về đa dạng sinh học ở vùng Tây Bắc cũng như định hướng phát triển các loài ong dú có tiềm năng mang lại kinh tế cao, ngoài ra kết quả này có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo và giảng dạy cho các bộ môn liên quan đến lĩnh vực đa dạng các loài côn trùng.
