Cách đây vài năm đã có một buổi hội thảo bàn luận về ý nghĩa của bài Bắc kim thang. Có ý kiến cho rằng, bài hát này phải có tên là Bắt kim than mới đúng (tức là Bắt con ngựa màu nâu sậm) và cả nội dung bài hát xoay quanh những chú ngựa ô.
Tuy nhiên, có một giả thuyết khác về nguồn gốc và ý nghĩa của bài Bắc kim thang, theo đó bài hát này bắt nguồn từ một câu chuyện cổ tích giữa một anh bán dầu và một anh bán ếch. Hai người bạn sống với nhau trên một cù lao nhỏ, một người chuyên đi bắt ếch về đêm, một người chuyên đi bán dầu lúc rạng sáng.
 |
| Anh bán ếch và anh bán dầu thân thiết như kèo với cột |
Đó là lý do vì sao hai câu đầu bài hát là 'Bắc kim thang cà lang bí rợ/ Cột qua kèo, kèo qua cột'. Kim thang có ý chỉ chiếc thang hình chữ Kim trong tiếng Hán cổ, nghĩa là thang tam giác cân, giống cái cột cho các loại cà, bí leo lên. Tóm lại, câu hát mô tả tình cảm keo sơn gắn bó của hai anh em như kèo với cột.
"Bắc kim thang cà lang bí rợ
Cột qua kèo là kèo qua cột
Chú bán dầu qua cầu mà té
Chú bán ếch ở lại làm chi
Con le le đánh trống thổi kèn
Con bìm bịp thổi tò tí te tò te"
Một ngày nọ, anh bán ếch có công cứu đôi chim le le và bìm bịp bị mắc bẫy nên chúng mang ơn và hứa sẽ đền đáp. Chúng báo cho anh bán ếch biết tin rằng có hai con ma đang muốn giết hai anh để được đầu thai. Cách duy nhất để bảo toàn tính mạng là hai người không được ra ngoài vào lúc sáng sớm trong vòng 7 ngày.
Anh bán ếch thuật lại với bạn nhưng anh bán dầu không tin. Tuy vậy, anh bán ếch vẫn cố gắng tìm mọi cách để giữ chân bạn, không cho anh bán dầu đi ra ngoài vào lúc sáng sớm. Đến ngày thứ 7, anh bán ếch mệt quá ngủ thiếp đi, anh bán dầu sực tỉnh lúc sáng sớm, nhớ ra mình không đi chợ đã mấy ngày rồi bèn quẩy gánh lên đường. Đi qua cầu, anh đã bị con ma kéo xuống sông chết đuối.
 |
Anh bán ếch tỉnh dậy không thấy bạn bèn đi tìm nhưng đã quá muộn, anh bán dầu đã chết đuối, xác nổi trên mặt sông. Trong khi đó, hai con ma vẫn quanh quẩn xung quanh anh bán ếch xúi dại 'chú bán ếch ở lại làm chi'.
Le le và bìm bịp thấy thế bèn kêu thảm thiết như đánh trống thổi kèn nhằm phân tán đầu óc anh bán ếch, giúp anh không nghe theo tiếng tà ma mà giữ được tính mạng. Đồng thời tiếng kêu của chúng như để tiễn biệt anh bán dầu chết oan và chia sẻ nỗi đau mất bạn với anh bán ếch.
Tuy nhiên, đây cũng chỉ là một câu chuyện dân gian truyền miệng chưa có bằng chứng nào về tính xác thực của nó, nên ý nghĩa trên chỉ để tham khảo.
